રખડતા કૂતરાઓ અંગે સુપ્રીમ કોર્ટે આપ્યો આદેશ, મેનકા ગાંધી, રાહુલ ગાંધીએ કર્યો વિરોધ વ્યક્ત

રખડતા કૂતરાઓને રસ્તાઓ પરથી દૂર કરવાના સુપ્રીમ કોર્ટના ખૂબ જ કડક આદેશ પર ઘણી પ્રતિક્રિયાઓ આવી રહી છે. પ્રાણી અધિકાર કાર્યકરોએ પણ વિરોધ કર્યો છે – અને મેનકા ગાંધીથી લઈને રાહુલ ગાંધી સુધી બધાએ પોતપોતાની રીતે પોતાનો વિરોધ વ્યક્ત કર્યો છે.

સુપ્રીમ કોર્ટે દિલ્હી સહિત સમગ્ર NCRની શેરીઓમાંથી રખડતા કૂતરાઓને પકડીને તેમને અલગ સુરક્ષિત જગ્યાએ રાખવાનો આદેશ આપ્યો છે. દિલ્હીમાં MCD અને NDMCની જેમ કોર્ટે નોઈડા અને ગાઝિયાબાદમાં પણ તાત્કાલિક રખડતા કૂતરાઓને પકડવાનો આદેશ આપ્યો છે.

દેશની ટોચની અદાલતે સ્પષ્ટપણે કહ્યું છે કે, હાલ પૂરતું બધા નિયમો ભૂલી જાઓ. આપણે બધા વિસ્તારોમાંથી રખડતા કૂતરાઓને પકડવા પડશે. બાળકો, મહિલાઓ અને વૃદ્ધો રસ્તાઓ પર સુરક્ષિત રહે અને હડકવાનો કોઈ ખતરો ન રહે તે માટે તાત્કાલિક પગલાં લેવા જોઈએ.

કોર્ટે સ્પષ્ટ આદેશ આપ્યો છે કે જો કોઈ સંસ્થા બળજબરીથી કૂતરા પકડવામાં અવરોધો ઉભા કરશે તો તેને કડક કાર્યવાહીનો સામનો કરવો પડશે. કોર્ટ કહે છે કે, આપણે શેરીઓને સંપૂર્ણપણે શેરી કૂતરા મુક્ત બનાવવા પડશે. અમે કોઈને પણ કૂતરા દત્તક લેવાની મંજૂરી આપીશું નહીં. સુપ્રીમ કોર્ટે કહ્યું છે કે આ મામલે ફક્ત સરકારની જ સુનાવણી કરવામાં આવશે, કૂતરા પ્રેમીઓ કે અન્ય કોઈની અરજીઓ સ્વીકારવામાં આવશે નહીં. કોર્ટે દિલ્હીમાં આશ્રયસ્થાનો બનાવવા અને 8 અઠવાડિયામાં માળખાગત સુવિધાઓ બનાવવાનો પણ નિર્દેશ આપ્યો છે.

સુપ્રીમ કોર્ટનો આદેશ કેટલો વ્યવહારુ છે?

ઇન્ડિયન એક્સપ્રેસે સુપ્રીમ કોર્ટના આદેશ પરના અહેવાલમાં જણાવ્યું છે કે જે NGO સાથે MCD એ નસબંધી કેન્દ્ર ચલાવવા માટે કરાર કર્યો છે તેના લોકો પણ સુપ્રીમ કોર્ટના આદેશથી ચોંકી ગયા છે. અખબાર સાથેની વાતચીતમાં, નસબંધી કેન્દ્ર ચલાવતી NGO એનિમલ ઇન્ડિયા ટ્રસ્ટના એક અધિકારીએ સુપ્રીમ કોર્ટના આદેશને દુર્ભાગ્યપૂર્ણ ગણાવ્યો છે. પોતાનું નામ ગુપ્ત રાખવાની વિનંતી સાથે તે અધિકારીએ ઇન્ડિયન એક્સપ્રેસને કહ્યું, મને સમજાતું નથી કે આ કેવી રીતે શક્ય છે. MCD તેના ભંડોળની વ્યવસ્થા ક્યાંથી કરશે? અમારા જેવા NGO ને દરેક રખડતા ઘરોની મદદની જરૂર છે.

આ માટે ફક્ત 1,000 રૂપિયા આપવામાં આવ્યા છે, જેમાં રખડતા કૂતરાને પકડવાનો અને નસબંધી પછી તેને મુક્ત કરવાનો ખર્ચ પણ શામેલ છે.

પશુ અધિકાર કાર્યકરોએ પણ સંસાધનોના અભાવે સુપ્રીમ કોર્ટના આદેશને અવ્યવહારુ માન્યો છે. ભૂતપૂર્વ કેન્દ્રીય મંત્રી મેનકા ગાંધી કહે છે કે, દિલ્હીમાં ત્રણ લાખ કૂતરા છે. જો તેમને શેરીઓમાંથી દૂર કરવા હોય, તો 3,000 આશ્રયસ્થાનો બનાવવા પડશે જ્યાં ડ્રેનેજ, પાણી, શેડ, રસોડું અને ચોકીદાર હશે. ખર્ચ લગભગ 15,000 કરોડ રૂપિયા થશે. શું દિલ્હી પાસે એટલા પૈસા છે?

મેનકા ગાંધીના મતે, પકડાયેલા કૂતરાઓને ખવડાવવા માટે દર અઠવાડિયે લગભગ 5 કરોડ રૂપિયા ખર્ચવામાં આવશે. તેમની સંભાળ રાખવા માટે પણ દોઢ લાખ લોકોની જરૂર પડશે. સંસાધનો અને મોટા ખર્ચ અલગ બાબત છે, પરંતુ ત્રણ લાખ કૂતરા માટે દોઢ લાખ લોકોની જરૂર હોવાનો દાવો પણ ખૂબ વધારે લાગે છે.

રખડતા કૂતરાઓ પર સુપ્રીમ કોર્ટનો નિર્ણય લગભગ ફટાકડા પર પ્રતિબંધ અથવા NCRમાં 10 અને 15 વર્ષ જૂના વાહનોના કેસ જેવો જ છે. એવું કહેવામાં આવે છે અને વારંવાર જોવામાં આવ્યું છે કે જો પોલીસ અને વહીવટીતંત્ર મક્કમ બને તો ગુના અટકે છે. પરંતુ, દિવાળીથી લઈને અન્ય વિવિધ પ્રસંગો સુધી મધ્યરાત્રિએ પણ ઘરમાં ફટાકડાનો અવાજ ગુંજી ઉઠે છે અને જૂના વાહનો સામેની ઝુંબેશ બંધ કરીને દિલ્હી સરકારે સૂચવ્યું છે કે આવા આદેશોનો અમલ કરવો કેટલો મુશ્કેલ છે.

સુપ્રીમ કોર્ટનો આદેશ અને રાજકીય પ્રતિક્રિયા

રસ્તા પરના કૂતરાઓના કેસમાં સુપ્રીમ કોર્ટના આદેશ પર કોંગ્રેસ નેતા રાહુલ ગાંધીએ પણ પ્રતિક્રિયા આપી છે. રાહુલ ગાંધીએ સોશિયલ સાઇટ X પર લખ્યું છે કે, આ મૂંગા પ્રાણીઓ એવી સમસ્યા નથી જેને દૂર કરી શકાય. ક્રૂર બન્યા વિના શેરીઓને આશ્રય, નસબંધી, રસીકરણ અને સમુદાય સંભાળ દ્વારા સુરક્ષિત બનાવી શકાય છે. એક જ વારમાં કૂતરાઓને મોટા પાયે દૂર કરવાનું પગલું ક્રૂર છે દૂરંદેશીનો અભાવ છે અને આપણી કરુણાનો અભાવ પણ દર્શાવે છે. આપણે લોકોની સલામતી અને પ્રાણી કલ્યાણ માટે સાથે મળીને કામ કરી શકીએ છીએ.

ઓક્ટોબર 2018 માં, ભાજપના નેતા અમિત શાહે સબરીમાલા મંદિરમાં મહિલાઓના પ્રવેશ સંબંધિત સુપ્રીમ કોર્ટના નિર્ણય પર આવી જ પ્રતિક્રિયા આપી હતી. કેન્દ્રીય ગૃહમંત્રી અમિત શાહે ત્યારે કહ્યું હતું કે સુપ્રીમ કોર્ટે એવા આદેશો આપવા જોઈએ જેનો અમલ ન થઈ શકે.

મુદ્દો ચોક્કસપણે અલગ હતો પરંતુ અમિત શાહનો હેતુ પણ એ હતો કે નિર્ણય અવ્યવહારુ હતો. કોંગ્રેસના નેતા રાહુલ ગાંધી અને ભાજપના નેતા મેનકા ગાંધી બંને પણ આ જ વાત કહી રહ્યા છે. મેનકા ગાંધીએ સુપ્રીમ કોર્ટના નિર્ણયને ‘અવ્યવહારુ’, ‘આર્થિક રીતે અશક્ય’ અને ‘પર્યાવરણ સંતુલન માટે હાનિકારક’ ગણાવ્યો છે. ભૂતપૂર્વ કેન્દ્રીય મંત્રીએ આદેશની માન્યતા પર પણ પ્રશ્ન ઉઠાવ્યો હતો અને કહ્યું હતું કે માત્ર એક મહિના પહેલા, સુપ્રીમ કોર્ટની એક અલગ બેન્ચે આ જ મુદ્દા પર ‘સંતુલિત નિર્ણય’ આપ્યો હતો.

મેનકા ગાંધી કહે છે, ‘હવે, એક મહિના પછી. બે સભ્યોની બેન્ચ બીજો ચુકાદો આપે છે જે કહે છે કે ‘તે બધાને પકડો’ કયો ચુકાદો માન્ય છે? દેખીતી રીતે પહેલો કારણ કે તે એક નિશ્ચિત ચુકાદો છે.’ કૂતરાઓને ઉંદર નિયંત્રણ પ્રાણીઓ તરીકે વર્ણવતા તેણી યાદ અપાવે છે, ‘જ્યારે પેરિસમાં શેરીઓમાંથી કૂતરા અને બિલાડીઓને દૂર કરવામાં આવ્યા હતા ત્યારે શહેર ઉંદરોથી ભરેલું હતું.’ અને પછી ચેતવણી આપે છે, 48 કલાકમાં ગાઝિયાબાદ, ફરીદાબાદ થી 3 લાખ કૂતરા આવશે કારણ કે દિલ્હીમાં ખોરાક ઉપલબ્ધ થશે. અને કૂતરાઓને દૂર કરતાની સાથે જ વાંદરાઓ જમીન પર આવી જશે મેં મારા ઘરે આવું થતું જોયું છે.

કેટલાક વ્યક્તિગત અનુભવ કેટલાક કેસ સ્ટડીઝ

સુપ્રીમ કોર્ટના આદેશ પર નેતાઓ અને કાર્યકરોની પ્રતિક્રિયાના પોતાના ખાસ કારણો છે. મેનકા ગાંધી એક પ્રાણી પ્રેમી છે, તેમની સાથે રાજકીય મતભેદો હોવા છતાં રાહુલ ગાંધીને પણ પાલતુ પ્રાણીઓ ખૂબ ગમે છે. અને આનું ઉદાહરણ એ છે કે આસામના મુખ્યમંત્રી હિમંતા બિસ્વા શર્માએ પણ તેમના કોંગ્રેસના દિવસોને યાદ કરતી વખતે ઘણી વખત એક કિસ્સો કહ્યું છે.

પ્રાણી પ્રેમીઓ અને પ્રાણી અધિકાર કાર્યકરોની દલીલો સાચી છે, પરંતુ મોટાભાગે એકતરફી છે. રખડતા કૂતરાઓ વિશે વાત કરતી વખતે તેઓ સામાન્ય લોકોને પડતી મુશ્કેલીઓ ભૂલી જાય છે. ક્રૂરતાને કોઈપણ સ્વરૂપમાં સ્વીકારી શકાય નહીં પરંતુ જો રખડતા કૂતરાઓ રસ્તા પર બાળકો, સ્ત્રીઓ અને વૃદ્ધોનો પીછો કરે છે અને તેમને પાછળથી કરડે છે – તો તેઓ આ બધું કેમ જોતા નથી?

રખડતા કૂતરાઓના અધિકારો માટે લડવું એ સારી વાત છે, પરંતુ તે જ સમયે રસ્તા પર રખડતા કૂતરાઓનો ભોગ બનેલા લોકોની પીડા પણ સમજવી જોઈએ. થોડા વર્ષો પહેલા હું રખડતા કૂતરાઓના ભય પર એક વાર્તાના સંદર્ભમાં કેટલાક પીડિતો અને ઘણા કાર્યકરોને મળ્યો હતો દરેકના શબ્દો પોતાની જગ્યાએ સાચા હતા – પરંતુ કોઈ તેની આડઅસરો પર ધ્યાન આપવા માંગતું નથી, કે કોઈ તેમના વિશે સાંભળવા તૈયાર નથી લાગતું.

નોઈડામાં જ હું એક નિવૃત્ત આઈપીએસ અધિકારીને મળ્યો જેમને સવારે સાયકલ ચલાવતી વખતે રસ્તાના કૂતરાઓએ પાછળથી કરડ્યો હતો. અધિકારીના ઘરે બે કૂતરા પણ હતા જેમના તેઓ બાળકોની જેમ વખાણ કરી રહ્યા હતા, પરંતુ ચિત્રની બીજી બાજુ એ છે કે તેઓ પણ રખડતા કૂતરાઓના આતંકથી પીડાઈ રહ્યા છે. રખડતા કૂતરાઓ અંગે સુપ્રીમ કોર્ટના આદેશ વિશે જાણ્યા પછી તેમને કેવું લાગ્યું હશે ભલે કોઈ સમજતું ન હોય પણ પ્રયાસ કરવો જોઈએ.

મને પણ પાલતુ પ્રાણીઓ ગમે છે ખાસ કરીને કૂતરાઓ. મને બાળપણથી જ પાલતુ પ્રાણીઓ રાખવાનો શોખ છે અને એક વાર દવા લગાવતી વખતે મારા પોતાના પાલતુ કૂતરાએ મને કરડ્યો હતો. મારે પણ ઇન્જેક્શન લેવા પડ્યા હતા. છતાં મને ઘરે કૂતરાનો અભાવ લાગે છે. કારણ કે, હાલમાં, મારી પાસે પાલતુ કૂતરો નથી.

થોડા દિવસ પહેલા જ વાત છે. મારા ગામનો એક બાળક આવ્યો હતો અને એક દિવસ તે નજીકના બજારમાંથી કંઈક સામાન ખરીદવા જઈ રહ્યો હતો. તે સોસાયટીમાંથી બહાર નીકળતાની સાથે જ પાછળથી એક કૂતરો આવ્યો અને તેને ખૂબ જ કરડ્યો. મેં નજીકમાં ક્યાંક જઈને ઈન્જેક્શન લેવાનું વિચાર્યું. જ્યારે મેં મારા ડૉક્ટર સાથે વાત કરી ત્યારે તેમણે મને ફોટો મોકલવાનું કહ્યું. જ્યારે મેં ફોટો મોકલ્યો, ત્યારે તેમણે જોયું કે ઘા ઊંડો હતો અને કહ્યું કે રસી કામ કરશે નહીં સીરમની પણ જરૂર પડશે. અને તેમણે મને એમ પણ કહ્યું કે સીરમ ખૂબ મોંઘુ છે. હું બીજા મહત્વપૂર્ણ કામ છોડીને સફદરજંગ હોસ્પિટલ પહોંચ્યો. લાઈનમાં ઊભા રહીને રસી લીધી. અને કોર્સ પૂર્ણ ન થાય ત્યાં સુધી આ ચાલુ રહ્યું.

આ એવો પ્રેમ છે જેમાં અપાર પીડા પણ હોય છે. પ્રેમ જરૂરી છે, પરંતુ પીડાના પાસાને અવગણી શકાય નહીં – જો તમે આ સમજી શકો છો તો તમે રખડતા કૂતરાઓ પ્રત્યેના મારા પ્રેમ અને સુપ્રીમ કોર્ટના પડછાયામાં લોકો જે પીડા સહન કરે છે તે પણ સમજી શકો છો.

રખડતા કૂતરાઓ પર સુપ્રીમ કોર્ટનો આદેશ

જો કોઈ સંસ્થા બળજબરીથી કૂતરાઓને પકડવામાં અવરોધો ઉભા કરશે તો તેની સામે કડક કાર્યવાહી કરવામાં આવશે. આપણે શેરીઓને સંપૂર્ણપણે શેરી કૂતરા મુક્ત બનાવવા પડશે અમે કોઈને દત્તક લેવાની મંજૂરી આપીશું નહીં. આ મામલે ફક્ત સરકારને જ સાંભળવામાં આવશે કૂતરા પ્રેમીઓ કે અન્ય કોઈની અરજીઓ સ્વીકારવામાં આવશે નહીં.